Spáforsíða
Stuttar skýringar
Viðvörunarkerfi Veðurstofunnar
Viðvörunarkerfi Veðurstofunnar
byggist á alþjóðlegum staðli sem kallast CAP (Common Alerting
Protocol) og er stafrænt snið fyrir miðlun neyðartilkynninga og
viðvarana um náttúruvá. Útgefin skeyti eru á stöðluðu formi sem samræmir
alla miðlun viðvarana yfir mismundandi samskiptaleiðir og miðla. Hvert
CAP skeyti inniheldur upplýsingar um þá náttúruvá sem varað er við,
landshlutann sem viðvörunin nær til, gildistíma og mat á því hversu
mikil áhrif umrædd vá getur haft á samfélagið.
Viðvaranir eru í litum í samræmi við hættustig veðurs
Áhrif óveruleg á daglegar athafnir. Grænar viðvaranir eru ekki gefnar út sem upphafsviðvörun, eingöngu til að gefa til kynna að veður hefur gengið niður eða spá hefur breyst svo mikið að útgefnar viðvaranir eru afturkallaðar með grænni viðvörun.
Spáð er veðri sem getur haft talsverð samfélagsleg áhrif
og valdið töfum, slysum eða tjóni ef aðgát er ekki höfð. Áhrif á innviði,
þjónustu og samgöngur á landi geta orðið talsverð en eru líkleg til að verða
staðbundin. Slík veður eru nokkuð algeng og krefjast árvekni við skipulagningu þjónustu,
atburða og ferða.
Gul viðvörun getur einnig verið gefin út fyrir tiltekin spásvæði til vara við mjög áhrifamiklu veðri 3-5 daga fram í tímann. Gangi spár eftir eru miklar líkur á að viðvörunargildi hækki þegar nær dregur.
Spáð er veðri sem getur valdið miklum samfélagslegum áhrifum. Veðrið getur valdið tjóni og/eða slysum og ógnar mögulega lífi ef aðgát er ekki höfð. Áhrif á þjónustu, innviði og samgöngur á landi og í lofti geta orðið miklar. Veður sem þessi verða nokkrum sinnum á ári og krefjast sérstakra viðbragða og árvekni við skipulagningu þjónustu og í daglegum athöfnum almennings.
Spáð er einstaklega áköfum og hættulegum veðurskilyrðum sem munu hafa mjög mikil og víðtæk samfélagsleg áhrif. Búast má við miklum skemmdum, líkur á slysum eru miklar og veðrið ógnar lífi. Viðbúið að samgöngur falli niður og aðgengi að innviðum og þjónustu skerðist verulega. Veður sem þessi eru sjaldgæf og krefjast umfangsmikilla aðgerða sem hefta þjónustu og daglegt líf almennings.
Unnið út frá áhrifum veðurs og líkum á því að veðrið skelli á
Tökum gott dæmi um þetta. Gefin var út gul viðvörun fyrir allt landið sem taka átti gildi aðfaranótt föstudagsins 14. febrúar fram til kl. 21 á föstudagskvöld. Þetta var sérlega djúp og áköf lægð sem nálgaðist landið úr suðvestri. Líkur voru á að áhrif veðursins yrðu umtalsverð. En hvers vegna er viðvörunin „bara“ gul? Veðurfræðingar nota gula litinn einnig til að vara við veðri lengra fram í tímann, 3-5 daga. Í skýringartextanum fyrir gula viðvörun segir: „Gul viðvörun getur einnig gefið til kynna að litlar eða miðlungs líkur séu á mjög áhrifamiklu veðri 3-5 daga fram í tímann.“ Þetta átti einmitt við veðrið sem var í vændum. Þegar nær dró og líkurnar á því spáin gengi eftir aukast, var viðvörunarstigið hækkað upp á appelsínugult. Þetta er útskýrt í því sem við köllum „Áhrifafylkið“. Þar er horft á „líkur“ og „áhrif“. Viðvörunarlitur ákvarðast þannig af mati sérfræðinga á áhrifum væntanlegs veðurs og líkum á því að spáin gangi eftir.
Þetta dæmi sýnir að það er mikilvægt að átta sig á því að gul viðvörun 3-5 daga fram í tímann táknar ekki endilega hversu slæmt veður er í vændum.
Miðað við
hvernig spárnar fyrir föstudaginn 14. febrúar litu út þriðjudaginn 11., var
staðsetning viðvörunar í áhrifafylkinu í þeim kassa sem hakað er við á
myndinni. Segjum sem svo að spárnar breytist ekki hvað varðar ákefðina í
veðrinu. Líkurnar á því að spáin gangi eftir aukast hins vegar eftir því sem
nær dregur föstudeginum og því myndi viðvörunin færast lóðrétt upp líkindaásinn
og fá þannig appelsínugulan lit.
Viðvörun á viðvörun ofan
Þegar mikið gengur á eins og í fárviðrinu sem geisaði um miðjan febrúar 2020, þá geta margar viðvaranir verið í gildi fyrir sama spásvæðið. Eins er mögulegt að gefin sé út viðvörun fyrir fleiri en eina veðurvá í einu innan sama spásvæðis.
Tölurnar í
litlu yfirlitsmyndinni fyrir viðvaranir sem er efst í hægra horninu á vedur.is
tákna þann fjölda viðvarana sem gefinn hefur verið út fyrir hvert svæði. Þegar
þetta skjáskot var gert stendur talan 7 yfir einum fjórðungi landsins. Það
þýðir að á þessum tímapunkti var búið að gefa út 2 viðvaranir fyrir
höfuðborgarsvæðið, tvær fyrir Faxaflóasvæðið og 3 fyrir Suðurland, samtals 7
viðvaranir fyrir þann fjórðung landsins.
Viðvörun fyrir fleiri en eina veðurvá í einu
Gott dæmi eru viðvaranir fyrir Suðausturland. Rauð viðvörun vegna ofsaveðurs og stórhríðar er í gildi frá kl. 6-11. Gul eldingaviðvörun gildir frá kl. 10-14. Appelsínugul viðvörun vegna stórhríðar frá kl. 11-13 og svo að lokum gul viðvörun vegna sunnan hvassviðris og slyddu frá kl. 13-22.
Táknin yfir spásvæðinu í myndinni hér að ofan sýna þannig rauða viðvörun vegna vinds og stórhríðar, gula eldingaviðvörun og svo gula viðvörun vegna vinds.
Hér er hægt er að hlaða niður útskýringum á viðvaranakerfinu (PDF)
Litlu kortin
Litlu kortin sýna vind-, hita og úrkomuspár í smækkaðri mynd. Mun stærri mynd birtist sé stutt á kortin. Mælt er með því í flestum tilvikum. Tímasleðinn undir litlu kortunum er virkur og með því að hreyfa hann til, annaðhvort með músinni eða örvalyklunum, má fá mjög gróft yfirlit um veðurlag spátímans. Munið að beri textaspá og kortum ekki saman gildir textaspáin.
Nánar má lesa um gerð tölvuspánna í fróðleiksgrein.
Vindakort
Vindakortin
sýna ætíð 10-mínútna meðalvindhraða, en ekki vindhviður. Þær eru oftast
um 20% sterkari og við fjöll getur munurinn á meðalvindi og hviðu orðið
meiri en tvöfaldur.
Litir vindakortanna eru þannig valdir að:
- Grænir tónar sýna hægan vind að mestu, 10-mínútna meðalvindhraði er 8 m/s eða minni á þeim svæðum. Það er í flestum tilvikum hættulítill vindur eða hættulaus. Munið þó að snöggar, litlar vindhviður geta valdið óhöppum.
- Bláir litatónar tákna vind á bilinu 8 til 16 m/s. Hér er oft hætta á ferð fyrir litla báta á vötnum og sjó, alda kreppist og snöggar, kraftmeiri vindhviður ganga yfir. Sérstakrar aðgátar er þörf séu hjólhýsi eða aftanívagnar með í för í greiðum akstri á vegum úti. Óþægindi geta orðið við málningarvinnu eða flutninga á lausum hlutum.
- Fjólubláir tónar tákna vind á bilinu 16 til 24 m/s. Flestar athafnir utanhúss eru erfiðar. Hætta er á ferð sé lausasnjór á jörðu. Sérstakrar aðgæslu er þörf. Skjólklæðnaður er lífsnauðsynlegur sé dvalið í lengri tíma utandyra.
- Rauðir litatónar tákna að spáð sé vindhraða yfir 24 m/s. Þetta er hættulegur vindhraði, lausir hlutir fjúka og geta valdið tjóni. Nálgist meðalvindhraði 30 m/s fer foktjón ört vaxandi. Við slíkar aðstæður ætti enginn að vera utandyra að nauðsynjalausu.
Hitakort
Hitakortin á forsíðunni sýna aðallega hæð landsins yfir sjó í grófum dráttum. Þó má nota breytingar á litum frá degi til dags til að sjá í fljótu bragði hvort gert sé ráð fyrir hlýnandi eða kólnandi veðri. Mælt er með nánari skoðun stærri korta.
Úrkomukort
Á úrkomukortunum má sjá hreyfingar helstu úrkomusvæða frá degi til dags. Athugið að ákefðin er miðuð við klukkustundarúrkomu fyrstu tvo sólarhringana eða svo, en síðan miðast hún við þrjár klukkustundir.
Á stóru úrkomukortunum má einnig sjá bæði jafnþrýstilínur og vindörvar.
Jafnþrýstilínurnar eru dregnar í gegnum staði á kortinu þar sem þrýstingur við sjávarmál er sá sami. Kemur þá fram þrýstisvið, eins konar landslag loftþrýstingsins. Því þéttari sem línurnar eru þeim mun brattara er þrýstisviðið. Línurnar á kortinu eru dregnar með 2 hPa bili. Þrýstisviðið er oft nokkuð óreglulegt og miklar bylgjur eða jafnvel lokaðir hringir sjást á kortinu. Sé sviðið flatt má jafnvel sjá fjölda lítilla hringja og er þá ekki gott að segja hvort þrýstingur í hringjunum er lægri (lægð) eða hærri (hæð) heldur en umhverfis. Merking með viðeigandi táknum (L eða H) verður þá meira truflandi en upplýsandi, þeim er því langoftast sleppt.
Vindörvarnar sýna bæði vindstefnu (langbönd) og vindhraða (skammbönd) nærri yfirborði jarðar. Hér er um að ræða aðra framsetningu sömu upplýsinga og eru á vindakortunum. Langbandið liggur í stefnu vindsins, en skammböndin frá langbandinu í átt til lægri þrýstings. Í vestlægum áttum vísa skammböndin upp á við, en niður í austlægum áttum. Skammböndin eru bæði heil og hálf, heilt band táknar vindhraðann 5 m/s, hálft skammband táknar 2,5 m/s. Oddafáni táknar 25 m/s. Sé vindhraði í spánni 1 m/s eða minna, birtist lítill hringur í stað örvarinnar. Veðurvindáttir eru skýrðar nánar í sérstökum fróðleikspistli. Hvert heilt skammband er nærri því að tákna 2 vindstig og hálft táknar 1 vindstig. Ör með þremur heilum skammböndum og einu hálfu táknar 17,5 m/s eða 7 vindstig. Um vindmælingar og vindstig má lesa í fróðleikspistlunum Veðurvindáttir og Nöfn vindstiga og greining veðurhæðar.
Staðaspár
Staðaspár eru gerðar fyrir margar veðurathugunarstöðvar, þó ekki nærri allar. Staðaspár á forsíðu flettast með sömu stiku og veðurþáttaspárnar ofan við. Sé stutt á staðaspá birtist kort af viðkomandi spásvæði og staðaspá fyrir næstu fimm daga þar neðan við. Á kortinu eru staðaspár fyrir fleiri stöðvar. Nánari leiðbeiningar með staðaspám má lesa í annarri grein.
