Grímsvötn (Ljósmynd: Veðurstofa Íslands/Oddur Sigurðsson)

Grímsvatnahlaupi lokið

20.1.2025

• Órói og vatnshæð búin að ná svipuðum gildum og fyrir hlaup

• Hámarksrennsli í Gígjukvísl á miðvikudaginn 15. janúar

• Engin merki um aukna jarðskjálftavirkni eða gosóróa í Grímsvötnum

Órói sem mældist á jarðskjálftamælinum á Grímsfjalli og vatnshæð í Gígjukvísl hafa aftur náð svipuðum gildum og voru fyrir hlaup. Þar með  er Grímsvatnahlaupinu, sem hófst fyrir um það bil 10 dögum, lokið. Skjálftavirkni í Grímsvötnum jókst ekki á meðan hlaupinu stóð en nokkrir skjálftar undir M2 mældust í síðustu viku. Þrýstiléttir vegna jökulhlaupsins hafði ekki í för með sér aukna virkni  í Grímsvötnum  meðan á hlaupinu stóð. Þess vegna  hefur fluglitakóði fyrir Grímsvötn verið lækkaður aftur í grænan, eftir að hafa tímabundið verið hækkaður í gulan þegar hlaupið náði hámarki. 

Þótt jökulhlaupinu sé lokið heldur Veðurstofa Íslands áfram að fylgjast náið með virkni á svæðinu.

Línurit sem sýnir vatnshæð í Gígjukvísl frá 11. - 20. Janúar 2025. Þar sést að hámarks vatnshæð mældist þann 15. Janúar.

• Hámarksrennsli í Gígjukvísl á miðvikudaginn 15. janúar

• Engin merki um aukna jarðskjálftavirkni eða gosóróa í Grímsvötnum

• Líklegast nokkrir dagar þangað til órói í Grímsvötnum og vatnsmagn í Gígjukvísl komast aftur niður í þau gildi sem sáust fyrir hlaupið

Frá því í gær hefur órói sem mælist á jarðskjálftastöðinni á Grímsfjalli farið hægt lækkandi. Fyrripart þriðjudagsins 15. janúar hækkaði óróinn nokkuð skarpt og náði hámarki aðfaranótt 16. janúar. Þessi hækkun í óróa tengist jökulhlaupinu sem nú stendur yfir og endurspeglar líklega aukningu í jarðhitavirkni vegna þrýstiléttis eftir að töluvert rúmmál vatns hefur farið úr Grímsvötnum.

Óróagraf frá jarðskjálftamælingum á Grímsfjalli. Grafið sýnir gögn á þremur mismunandi tíðnibilum, hvert í sínum lit. Þetta graf hjálpar vísindamönnum við að greina hver uppruni óróans er. Bláa línan, sem sýnir óróa á tíðnibilinu 2 til 4 Hz, sýnir hvernig hlaupórói fór jafnt og þétt vaxandi frá 8. janúar en byrjaði að rísa hraðar fyrripartinn 15. janúar þegar aukning varð í jarðhitavirkni.

Vatnsmagn í Gígjukvísl virðist sömuleiðis, m.v. vatnshæðarmælingar og útbreiðslu árinnar skv. vefmyndavél, hafa farið hægt minnkandi síðasta rúman sólarhringinn en hæsta vatnshæðarmælingin var síðdegis á miðvikudag. Út frá þessum athugunum má álykta að hámark jökulhlaupsins hafi verið á miðvikudag í Gígjukvísl og jafnvel eins snemma og á þriðjudaginn úr Grímsvötnum. Óvissa ríkir um tímasetningu hámarksrennslis úr Grímsvötnum, þar sem breytingar í óróamælingum vegna aukinnar jarðhitavirkni komu fram fyrripart miðvikudags.

Vatnshæðarmælingar í Gígjukvísl frá 10. til 17. janúar.

Að svo stöddu eru engin merki um aukningu í jarðskjálftavirkni eða gosóróa í Grímsvötnum. Talið er að mestar líkur séu á því eldgos verði vegna þrýstiléttis þegar rennsli úr Grímsvötnum er í hámarki. Það mun þó líklegast taka nokkra daga til viðbótar fyrir óróa í Grímsvötnum og vatnsmagn í Gígjukvísl að komast aftur niður í þau gildi sem sáust fyrir hlaupið. Áfram verður því náið fylgst með virkni í Grímsvötnum næstu daga á meðan þessi atburður er í rénun og fluglitakóði fyrir eldstöðina verður áfram á gulum.

• Órói á jarðskjálftamælinum á Grímsfjalli jókst nú fyrir hádegi

• Hækkun í óróa tengist jökulhlaupinu og endurspeglar líklega aukningu í jarðhitavirkni

• Ekki óvenjulegar breytingar m.v. fyrri hlaup

• Að svo stöddu eru engin merki um aukningu í jarðskjálftavirkni eða gosóróa

• Fluglitakóði fyrir Grímsvötn hækkaður í gulan

• Vatnsmagn í Gígjukvísl heldur áfram að aukast jafnt og þétt en úrkoma á svæðinu hefur einnig áhrif

Skömmu fyrir hádegi í dag fór órói sem mælist á jarðskjálftamælinum á Grímsfjalli að rísa nokkuð skarpt. Þessi hækkun í óróa tengist jökulhlaupinu sem nú stendur yfir og endurspeglar líklega aukningu í jarðhitavirkni vegna þrýstiléttis eftir að töluvert rúmmál vatns hefur farið úr Grímsvötnum. Svipaðar breytingar hafa sést í óróamælingum í tengslum við fyrri Grímsvatnahlaup svo þetta telst ekki óvenjulegt þegar hlaup nálgast hámarksrennsli. Að svo stöddu eru engin merki um aukningu í jarðskjálftavirkni eða gosóróa.

Óróagraf frá jarðskjálftamælingum á Grímsfjalli. Grafið sýnir gögn á þremur mismunandi tíðnibilum, hvert í sínum lit. Þetta graf hjálpar vísindamönnum við að greina hver uppruni óróans er. Bláa línan, sem sýnir óróa á tíðnibilinu 2 til 4 Hz, sýnir hvernig hlaupórói hefur vaxið jafnt og þétt frá 8. janúar en byrjar að rísa hraðar fyrripartinn í dag 15. janúar.

Þekkt eru dæmi um að eldgos verði í Grímsvötnum í kjölfar þrýstiléttis og því er enn óvissa um það hvernig þessi atburður mun þróast og ekki hægt að útiloka að eldgos verði. Vegna þessa, sem varúðarráðstöfun, hefur fluglitakóði fyrir Grímsvötn verið hækkaður í gulan að svo stöddu.

Vatnsmagn í Gígjukvísl heldur áfram að aukast jafnt og þétt en úrkoma á svæðinu hefur einnig áhrif.  Áfram er gert ráð fyrir því að hámarksrennsli verði í Gígjukvísl um 1 – 2 sólarhringum eftir að rennsli nær hámarki úr Grímsvötnum.       

• Ef atburðarás verður svipuð og í síðustu hlaupum mun hámarksrennsli líklega verða seinni hluta vikunnar
• Hlaupið ætti ekki að hafa nein áhrif á mannvirki, s.s. vegi og brýr
• Grímsvatnahlaup hafa orðið nærri árlega síðan í nóvember 2021 en þar áður 2018
• Dæmi eru um að eldgos verði vegna þrýstiléttis í Grímsvötnum eftir að vatn hleypur þaðan. Þó hafa jökulhlaup orðið mun oftar án þess að til eldgoss komi

Undanfarna daga hefur mælst hægt vaxandi hlaupórói á jarðskjálftamælinum á Grímsfjalli. Það bendir til þess að jökulhlaup sé hafið úr Grímsvötnum. Jökulhlaup úr Grímsvötnum koma fram undan Skeiðarárjökli og renna í Gígjukvísl. Hlaupin eru vanalega hægt vaxandi og geta liðið nokkrir dagar þangað til fyrstu merki um hlaupvatn mælast á vatnamælingastöðinni í Gígjukvísl og aftur nokkrir dagar til viðbótar þangað til hlaupið nær hámarksrennsli. Nokkur úrkoma hefur verið á SA-landi og gert er ráð fyrir enn frekari úrkomu í dag og næstu daga. Úrkoman getur gert það erfiðara að greina fyrstu merki um hlaupið í Gígjukvísl.

Óróagraf frá jarðskjálftamælingum á Grímsfjalli. Grafið sýnir gögn á þremur mismunandi tíðnibilum, hvert í sínum lit. Þetta graf hjálpar vísindamönnum við að greina hver uppruni órans er. Bláa línan, sem sýnir óróa á tíðnibilinu 2 til 4 Hz, sýnir hvernig hlaupórói hefur vaxið jafnt og þétt síðustu daga.

Síðast varð jökulhlaup úr Grímsvötnum fyrir nær nákvæmlega ári síðan og hefur hlaupið þaðan með um það bil árs millibili síðan í nóvember 2021. Þar áður var heldur lengra á milli hlaupa og seinasta hlaup fyrir 2021 var hlaupið árið 2018. Skv. mælingum Jarðvísindastofnunar er vatnsmagn í Grímsvötnum nú talið vera um 0,25 km3, sem er sambærilegt eða tæplega það sem var í vötnunum fyrir síðasta hlaup. Þetta vatnsmagn er tæpur þriðjungur þess sem var í vötnunum fyrir hlaup í lok árs 2021.

Ekki næst samband við GPS-tæki Jarðvísindastofnunar á íshellunni í Grímsvötnum og því er erfiðara að leggja mat á það hversu ört vatnið rennur úr vötnunum og niður farveginn undir Skeiðarárjökli en óróamælingar á Grímsfjalli gefa vísbendingar um þróun hlaupsins. Ef miðað er við að atburðarás í þessu hlaupi verði svipuð og í síðustu hlaupum má gera ráð fyrir að hámarksrennsli úr Grímsvötnum verði líklega í lok þessarar viku. Hámarksrennsli í Gígjukvísl við Þjóðveg 1 næst svo um 1-2 sólarhringum seinna. Miðað við það vatnsmagn sem safnast hefur í Grímsvötnum er líklegt að hámarksrennsli verði ekki umfram 1.000 m3/s. Búast má við að hámarksrennsli í Gígjukvísl við Þjóðveg 1 verði svipað og hámarksrennsli úr Grímsvötnum. Hlaupið ætti því ekki að hafa nein áhrif á mannvirki, s.s. vegi og brýr.

Kort af áætlaðri hlaupleið úr Grímsvötnum niður í Gígjukvísl á Skeiðarársandi. Vatnamælingastöð VÍ í Gígjukvísl (V159) er merkt á kortinu.  

Í síðustu hlaupum hafa myndast nýir sigkatlar á yfirborði jökulsins yfir hlaupfarveginum SA við Grímsfjall. Því ætti ferðafólk á Vatnajökli að gæta ítrustu varúðar ef það er á ferðinni nærri Grímsfjalli. Einnig er hætta á því að gasmengunar gæti orðið vart við jökulsporð Skeiðarárjökuls þar sem hlaupvatnið kemur undan jöklinum.

Dæmi eru um að eldgos verði í Grímsvötnum eftir að vatn hleypur þaðan. Talið er að skyndilegur þrýstiléttir vegna lækkandi vatnsborðs geti hleypt af stað gosum. Síðast varð atburðarásin slík árið 2004 og þar áður 1934 og 1922. Mun oftar hefur þó hlaupið úr Grímsvötnum án þess að til eldgoss kæmi og hafa 13 hlaup komið frá Grímsvötnum eftir 2004 án þess að eldgos hafi fylgt í kjölfarið. Síðast varð eldgos í Grímsvötnum árið 2011 en það var ekki í tengslum við jökulhlaup þaðan.

Jarðskjálftavirkni í Grímsvötnum undanfarna mánuði hefur verið innan eðlilegrar virkni. Á meðan jökulhlaupinu stendur er þó líklegt að skjálftavirkni muni aukast í tengslum við það. Sólarhringsvakt Veðurstofunnar ásamt sérfræðingum Jarðvísindastofnunar munu fylgjast náið með virkni í Grímsvötnum næstu daga og verður fréttin uppfærð aftur í síðari hluta vikunnar en athugasemd jarðvársérfræðings uppfærð daglega.

Vegna óvissu um þróun atburðarins og samband jökulhlaupa og eldgosa í Grímsvötnum mun Veðurstofan endurmeta fluglitakóða fyrir Grímsvötn í kringum hámark hlaupsins eða ef aðstæður breytast.

Nánar um eldstöðina Grímsvötn og jökulhlaup þaðan

Grímsvötn eru ein virkasta megineldstöð landsins og eru nærri miðjum Vatnajökli. Í öskju megineldstöðvarinnar er stöðuvatn undir yfirborði jökulsins. Það myndast vegna jarðhita undir jöklinum og aðrennslis bræðsluvatns af yfirborði jökulsins. Þegar vatnsmagn og þrýstingur er orðinn nægilega mikill getur vatnið brotið sér leið úr Grímsvötnum til austurs og vatn hleypur fram við jökulbotninn og kemur undan sporði Skeiðarárjökuls og rennur í Gígjukvísl.

Um 20 gos hafa orðið í Grímsvötnum og nágrenni á síðustu 200 árum. Síðasta gos í Grímsvötnum var árið 2011 og var það nokkuð stórt og kröftugt. Síðustu gos hafa annars verið fremur lítil og staðið yfir í nokkra daga. Meiri upplýsingar um eldstöðina er að finna í vefsjá íslenskra eldfjalla.